Η παιδική λογοτεχνία στην Ελλάδα

Ο εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου γίνεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, ημέρα γέννησης του Δανού παραμυθά Χανς-Κρίστιαν Άντερσεν. Έλαβε χώρα για πρώτη φορά το 1966 με πρωτοβουλία της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα. Στην Ελλάδα ξεκινήσαμε να τη γιορτάζουμε πολύ αργά, ωστόσο κάθε χρόνο παρατηρείται αύξηση στην κινητικότητα φορέων και σχολείων, γεγονός που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κάτι άλλο παρά ενθαρρυντικό και ελπιδοφόρο, ιδιαίτερα τη στιγμή που διεθνείς έρευνες δείχνουν προβλήματα των Ελλήνων μαθητών στην ανάγνωση. Η παραγωγή παιδικού βιβλίου εκτοξεύτηκε τη δεκαετία 2000-2010 ενώ το αναγνωστικό κοινό αυξήθηκε σε όλες τις ηλικίες. Στη χώρα μας η λογοτεχνία για παιδιά έχει τη δική της πορεία η οποία χωρίζεται σε πέντε περιόδους:

Αλέξανδρος Ρίζος-Ραγκαβής

Η πρώτη περίοδος έχει ως ορόσημο το πρώτο παιδικό περιοδικό με τίτλο «Παιδική Αποθήκη» που εκδόθηκε το 1836. Εκτείνεται σε μια μικρή περίοδο 20 περίπου χρόνων και περιλαμβάνει ορισμένα έργα (κυρίως ποιήματα) του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, του Αλέξανδρου Κατακουζηνού και του Ηλία Τανταλίδη. Είναι η περίοδος των "πιονέρων" οι οποίοι δεν έχουν μεγάλο αναγνωστικό κοινό αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων μεταπελευθερωτικά είναι αναλφάβητοι.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Η δεύτερη περίοδος ξεκινά το 1858 όταν ο Λέων Μελάς εκδίδει το «Γεροστάθη» του. Έντονος διδακτισμός, διάχυτη θρησκευτικότητα και πατριωτικό πνεύμα είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου που διαρκεί ως το 1917. Έργα-ορόσημα αποτελούν (πλην του «Γεροστάθη») ο «Τρομάρας» του Βιζυηνού, τα «Τραγουδάκια για παιδιά» του Αλ.Πάλλη και το «Παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα. Την εποχή αυτή εμφανίζονται με πληθώρα διηγημάτων ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Την παραγωγή θα ενισχύσουν ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων» που ιδρύεται το 1869 αλλά και η «Διάπλασις των Παίδων», περιοδικό με πρώτη κυκλοφορία το 1879. Διαπρέπει επίσης στην παιδική ποίηση ο Δημήτρης Καμπούρογλου.

Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Η τρίτη περίοδος εκτείνεται στις δεκαετίες του Μεσοπολέμου και ουσιαστικά ξεκινά το 1917 οπότε εισάγεται η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Βενιζέλου και επικρατεί μεγάλη κοινωνική αναταραχή με αιχμή του δόρατος το γλωσσικό ζήτημα. Τα χαρακτηριστικά του διδακτισμού, της θρησκευτικότητας και του εθνικοπατριωτισμού δεν εξαλείφονται αλλά δείχνουν να περιστρέφονται γύρω από την παιδική σκέψη που εκφράζεται από τους βασικούς ήρωες των βιβλίων οι οποίοι είναι πλέον σε μεγάλο ποσοστό παιδιά. Η περίοδος αυτή έχει να επιδείξει αριστουργήματα κυρίως από την τριάδα Παπαντωνίου-Βιζυηνού-Δέλτα αλλά και από τους Ξενόπουλο, Αλέξανδρο Πάλλη, Γεώργιο Δροσίνη, Πέτρο Πικρό, Αντιγόνη Μεταξά, Ρένα Καρθαίου, Βασίλη Ρώτα. Η παραγωγή αυτή δείχνει να στρέφεται σταδιακά προς τον κοινωνικό προβληματισμό (ιδιαίτερα με το έργο του Παπαντωνίου) ως αποτέλεσμα της μεσοπολεμικής ανόδου της αστικής τάξης και της ανάδειξης του φαινομένου της αστυφιλίας. Η Πηνελόπη Δέλτα αποτελεί συνδετικό κρίκο με την επόμενη περίοδο. Με το θάνατό της (1940) κλείνει αυτή η εποχή.

Πηνελόπη Δέλτα

Η τέταρτη περίοδος ξεκινά από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 και καλύπτει όλες τις τρεις επόμενες δεκαετίες μέχρι το 1974 όπου "πέφτει" η δικτατορία των συνταγματαρχών. Οι πρώτες δύο δεκαετίες παρουσιάζουν πενιχρή παραγωγή αλλά η συνέχεια συνιστά ευχάριστες εκπλήξεις. Σε αυτό συνέτεινε τόσο η ίδρυση της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς όσο και αυτή του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, οι οποίοι έδωσαν ώθηση στην παραγωγή και στην καθιέρωση της παιδικής λογοτεχνίας ως αυτόνομου είδους. Την περίοδο αυτή διασκευάζονται για παιδιά έργα των αρχαίων Ελλήνων («Ιλιάδα» και «Οδύσσεια») και γίνονται πολλές μεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών βιβλίων. Η εγχώρια παραγωγή ασχολείται με τα φαινόμενα της εποχής που αφορούν την ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας και την εισχώρηση του αμερικανικού τρόπου ζωής στην καθημερινότητα του Έλληνα. Η πολιτικοποίηση και ο κοινωνικός προβληματισμός εμφανίζονται εντονότερα ενώ το ύφος τείνει να γίνει απλούστερο. Η παιδική ποίηση έχει να παρουσιάσει σπουδαία έργα του Γιώργη Κρόκου, του Χάρη Σακελλαρίου, του Δημήτρη Χαρωνίτη, του Κώστα Καλαπανίδα κ.α. 

Άλκη Ζέη

 Η πέμπτη και τελευταία περίοδος αρχίζει με τη Μεταπολίτευση και τυπικά διαρκεί ακόμη. Μετρώντας πλέον πάνω από εκατό χρόνια ζωής, η λογοτεχνία για παδιά αποκτά τη δική της Ιστορία γραμμένη από το Χάρη Σακελλαρίου (1982) και από τον Δημήτρη Γιάγκο (1976). Ο περιοδικός τύπος σταδιακά αυξάνει τους τίτλους του και οι Έλληνες λογοτέχνες καθιερώνονται αποσπώντας βραβεία. Σε όλη την Ελλάδα ιδρύονται βιβλιοθήκες που φιλοξενούν πλήθος βιβλίων στα ράφια τους. Η θεματογραφία εμπλουτίζεται με επιστημονική φαντασία, οικολογία, ανθρώπινες σχέσεις, επιστήμη και πολλά άλλα ενώ η παραγωγή αυξάνεται κατακόρυφα (χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και ταυτόχρονη άνοδο της ποιότητας). Ωστόσο συναντάμε πολλά τρανταχτά ονόματα: Άλκη Ζέη, Ζωρζ Σαρρή, Αγγελική Βαρελλά, Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη, Καλλιόπη Σφαέλλου, Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λίτσα Ψαραύτη, Κίρα Σίνου, Παντελής Καλιότσος, Μάνος Κοντολέων, Ευγένιος Τριβιζάς και πολλούς άλλους. Η Παιδική Λογοτεχνία διδάσκεται από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 στα Παιδαγωγικά Τμήματα της χώρας ενώ αποτελεί διαγωνιστικό κριτήριο επιλογής εκπαιδευτικών από το ΑΣΕΠ.