Η ναυμαχία στο Άκτιο (2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ.)

Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Οκταβιανός

Η ναυμαχία στο Άκτιο είναι η πιο σημαντική στιγμή στην καμπή της ρωμαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας. Εάν η έκβασή της ήταν διαφορετική, ίσως η Ιστορία να είχε πάρει άλλη τροπή. Προέκυψε από τον ανταγωνισμό για την εξουσία στη Ρώμη μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα. Αντίπαλοι ήταν δύο εκ της πάλαι ποτέ Β΄ Τριανδρίας, ο Μάρκος Αντώνιος και ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ Οκτάβιος-Οκταβιανός (ο τρίτος ήταν ο Λέπιδος). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Οκτάβιος, ως υιοθετημένος από τον Καίσαρα- άλλαξε το όνομά του σε Οκταβιανός, με την κατάληξη "-ιανός" να σηματοδοτεί την υιοθεσία. Αφού η Τριανδρία κατατρόπωσε στους Φιλίππους (42 π.Χ.) τους δολοφόνους του Καίσαρα, Κάσσιο και Βρούτο και διέταξε προγραφές στη Ρώμη (θύμα τους τότε ήταν ο Κικέρων), διαλύθηκε. Ο εμφύλιος δεν άργησε να ξεσπάσει όταν ο Αντώνιος σύναψε ερωτική σχέση με την Πτολεμαία (απόγονο των Μακεδόνων) βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα η οποία είχε γεννήσει ήδη το παιδί του Ιουλίου Καίσαρα, τον Καισαρίωνα. Η ύπαρξη διαδόχου του Καίσαρα και η υποστήριξή του από τον Αντώνιο οδήγησαν τον Οκτάβιο να τον κατηγορήσει για προδοσία και εύνοια προς την Αίγυπτο, στην οποία ο Αντώνιος είχε παραχωρήσει και εκτάσεις στην Ανατολή. Η ρωμαϊκή κοινωνία σκανδαλίστηκε περισσότερο όταν ο Αντώνιος ζήτησε διαζύγιο από τη γυναίκα του Οκταβία, αδελφή του Οκτάβιου. Οι δύο αντίπαλοι έδωσαν ραντεβού στο Άκτιο στο τέλος του καλοκαιριού του 31 π.Χ.

Κλεοπάτρα Ζ΄

Ο στόλος του Οκταβιανού ξεκίνησε από το Μπριντίσιουμ (Μπρίντεζι) υπό την ηγεσία του Μάρκου Αγρίππα και άραξε στο λιμανάκι του Μύτικα, όπου αποβιβάστηκαν 75.000 πεζοί και 12.000 ιππείς. Εκεί ανέλαβε τα ηνία ο ίδιος ο Γάιος Οκτάβιος μαζί με τους στρατηγούς του Αρρόντιο, Λούριο και Στατίλιο. Τα 400 πλοία του στόλου παρέμειναν ετοιμοπόλεμα. Στην αντίπερα όχθη, ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα οχυρώθηκαν στο Άκτιο (κοντά στο σημερινό αεροδρόμιο) και διέθεταν περίπου 550 πλοία, από τα οποία αποβιβάστηκαν 60.000 πεζοί και 12.000 ιππείς υπό τις διαταγές του Κανίδιου Κράσσου, του Καίλιου και του Σόσιου. Ο Μάρκος Αντώνιος περίμενε μια σύγκρουση στη στεριά, αλλά ο Οκταβιανός είχε άλλα σχέδια.

Μάρκος Αντώνιος

Η ναυμαχία ξεκίνησε στις 2 Σεπτεμβρίου μέσα σε ζέστη και άπνοια και κατέληξε σε θρίαμβο του Οκταβιανού, σύντομα και ολοκληρωτικά. Τα ευκίνητα ρωμαϊκά πλοία του Αγρίππα ήταν πολύ πιο ευέλικτα από  τα δυσκίνητα αιγυπτιακά πολεμικά και κατάφερναν πολύ εύκολα να εμβολίζουν και να πυρπολούν. Ενώ ο Αντώνιος αγωνιζόταν τραυματισμένος να διασώσει τα απομεινάρια του στόλου του, η Κλεοπάτρα έφευγε τρομοκρατημένη και το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του Αντωνίου παραδιδόταν στον Οκτάβιο. Ο Αντώνιος κατάφερε τελικά να διαφύγει και να ακολουθήσει την Κλεοπάτρα στην Αίγυπτο. Η ναυμαχία τελείωσε και στο σημείο όπου στρατοπέδευσε ο Οκτάβιος δημιουργήθηκε μνημείο στο οποίο ενσωματώθηκαν κάποια από τα έμβολα των κατεστραμμένων καραβιών του Αντωνίου, ενώ κάποια άλλα τοποθετήθηκαν στο Φόρουμ της Ρώμης ακριβώς κάτω από τα Ρόστρα.  Ο ίδιος ο Οκτάβιος προς τιμήν της μεγάλης νίκης έχτισε την Ακτία Νικόπολη την οποία εποίκησε αναγκαστικά με κατοίκους της γύρω περιοχής (αρχή της παρακμής για την περιοχή της Ακαρνανίας και του αρχαίου Αστακού).

Χάρτης της παράταξης των δυνάμεων πριν τη ναυμαχία

Η τύχη της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου είναι λίγο-πολύ γνωστή: ο Αντώνιος κατέφυγε στην Αίγυπτο όπου κυνηγήθηκε από τον Οκτάβιο και (μάλλον) αυτοκτόνησε πριν συλληφθεί ενώ η Κλεοπάτρα, πριν προβεί στην αυτοχειρία, προσπάθησε να διαπραγματευτεί την παράδοσή της. Ο Οκτάβιος εισήλθε νικητής στην Αλεξάνδρεια σηματοδοτώντας έτσι το τέλος της ελληνιστικής Αιγύπτου. Λέγεται ότι ο Οκτάβιος επισκέφτηκε και προσκύνησε το ταριχευμένο σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στο οποίο προξένησε κάποια φθορά στη μύτη. Αυτή είναι και η τελευταία μαρτυρία που έχουμε για το σώμα του Μακεδόνα βασιλιά.

Από το μνημείο του Αυγούστου στην Ακτία Νικόπολη: οι τρύπες είναι οι υποδοχές των εμβόλων των πλοίων του Αντωνίου.

Η επιστροφή του Οκταβιανού στη Ρώμη ήταν μεγαλοπρεπής. Ο συνεσταλμένος έφηβος του παρελθόντος έλαβε τον τίτλο του Πρώτου Πολίτη και ξεκίνησε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που κατέστησαν τη Ρώμη αυτό που σήμερα έχει ο καθένας στο νου του ως μεγαλείο. Για το λόγο αυτό πήρε το επίθετο "Αύγουστος" που θα πει "σεβαστός", εξού και ο μήνας Αύγουστος του ημερολογίου (ο μήνας Ιούλιος ονομάστηκε από τον Καίσαρα*), ενώ παντού στην επικράτεια -αρχής γενομένης από τη Μικρασία- υψώθηκαν ναοί αφιερωμένοι στον "Ντιβίνους Αουγκούστους". Τόσα ήταν τα δημόσια έργα που αποπεράτωσε, ώστε λεγόταν ότι "ο Αύγουστος πήρε τη Ρώμη μέσα στη λάσπη και την παρέδωσε μέσα στα μάρμαρα και το μεγαλείο". Τέλος, ο Οκταβιανός Αύγουστος ίδρυσε την πρώτη αυτοκρατορική οικογένεια της Ρώμης, την ιουλιοκλαυδιανή: Τιβέριος, Καλιγούλας, Κλαύδιος, Νέρων.

Ίσως όμως η τύχη της Ρώμης να ήταν διαφορετική εάν εκείνο το πρωινό της 2ας Σεπτεμβρίου 31 π.Χ., οι επιτελείς του στρατού του Μάρκου Αντωνίου συμφωνούσαν με την άποψη του στρατηγού τους να γίνει μάχη στην ξηρά και όχι ναυμαχία. Ο Αντώνιος δεν θέλησε να χαλάσει το χατήρι της Κλεοπάτρας, έχασε τη Ρώμη και η Ιστορία μόλις είχε γυρίσει σελίδα κλείνοντας το μάτι στον Οκταβιανό.

*Το ρωμαϊκό ημερολόγιο ξεκινούσε από τον Μάρτιο. Οι μήνες με τη σειρά: 1. Mars (ελλ. Μάρτιος, από τον θεό Mars=Άρης) 2. Aprillis (ελλ. Απρίλιος, από το ρήμα aperire=ανοίγω>Άνοιξη) 3. Majus (ελλ. Μάιος, από την Μαία (Maja), τροφό του Ερμή) 4. Junius (ελλ. Ιούνιος, από την Juno-Ήρα) 5. Julius (ελλ. Ιούλιος, από τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα) 6. Augustus (ελλ. Αύγουστος, από τον Οκταβιανό Αύγουστο) 7. September (Σεπτέμβριος, από το septem=επτά, ως ο έβδομος μήνας) 8. October (ελλ. Οκτώβριος, από το octo=οκτώ, ως ο όγδοος μήνας) 9. November (ελλ. Νοέμβριος, από το novem=εννιά) 10. December (ελλ. Δεκέμβριος, από το decem=δέκα, ως ο δέκατος μήνας) 11. Januarius (ελλ. Ιανουάριος, από τον θεό Janus (Ιανός) με τα δύο πρόσωπα, τη νεότητα και τα γηρατιά) και 12. Februarius (ελλ. Φεβρουάριος, από το ρήμα febuare=εξαγνίζω, αφιερωμένος στον Άδη).