Γράβα: ένα παρελθόν καταδικασμένο στη λήθη

Πολλοί σ' αυτά τα μέρη δε βλέπουν τίποτε άλλο παρά πέτρες και βοσκοτόπια κι άλλοι πάλι δεν έχουν επιχειρήσει έναν περίπατο εδώ και πολλά χρόνια. Αν δεν ήταν οι δύο εκκλησίες με τα πανηγύρια τους, ο τόπος θα είχε ερημώσει και μόνο οι κτηνοτρόφοι με τα ζώα τους θα είχαν απομείνει να αγναντεύουν από εκεί ψηλά το μαγευτικό τοπίο του κόλπου με τα νησάκια του. Η Γράβα και ο Προφήτης Ηλίας όμως είναι κάτι παραπάνω από ένας σωρός ερείπια και οπωσδήποτε αξίζει καλύτερης τύχης από αυτή που τους έλαχε τα τελευταία χρόνια.

Στα προϊστορικά χρόνια, όταν πρωτοκατοικήθηκε η περιοχή, ομάδες ανθρώπων κατοίκησαν τις σπηλιές περιμετρικά του κόλπου για να ενωθούν αργότερα σε ένα πιο ασφαλές και σίγουρο πόλισμα. Στα φυσικά κοιλώματα της Γράβας δεν έχει βρεθεί τίποτα από εκείνα τα πρώτα χρόνια της Ιστορίας, έχουν ανακαλυφθεί όμως τόσα άλλα στις σπηλιές στα νοτιοδυτικά αλλά και στο Πλατυγιάλι. Κι όμως: τίποτα από αυτά δεν εκτίθεται στον Αστακό.

Στα αρχαία χρόνια, η πόλη που φύλαγε τα περάσματα από τον κόλπο προς την ενδοχώρα τράβηξε την προσοχή των αντιμαχόμενων μεγάλων πόλεων της Ελλάδας. Οι Κορίνθιοι εγκατέστησαν το δικό τους τύραννο και οι Αθηναίοι ξεκίνησαν ολόκληρη εκστρατεία για να τον διώξουν και να αποσπάσουν την πόλη στη δική τους επιρροή. Μια πόλη δίπλα στη θάλασσα με σίγουρη τη δραστηριοποίησή της στις ναυτκές τέχνες, οπωσδήποτε μεγάλη, με ναούς και θέατρο και αγορά και δρόμους. Κι όμως: ανασκαφή συστηματική δεν έχει γίνει και σ΄εμάς έχει μείνει μόνον ένας μικρός χώρος γύρω από το ναό του Δία, τον οποίο αμφιβάλλω αν έχει επισκεφτεί έστω και το 5%  του ντόπιου πληθυσμού.

Από τα ερείπια του Κάστρου του Δραγαμέστου θαρρεί κανείς πως οι φρουροί με τις πανοπλίες τους και τα κοντάρια στο χέρι μας κοιτούν ακόμη. Ότι τα λάβαρα του Βυζαντίου δεν έπεσαν ποτέ. Κι ότι από τον Μεγάλο Πύργο οι άρχοντες θα κατέβουν με τη συνοδεία τους για να πάνε στους ναούς και να μιλήσουν με τους φύλακες. Βουβός μάρτυρας ολόκληρων αιώνων, το κάστρο κρύβει στα σπλάχνα του την πόλη του Ευάρχου, τα λιθιά των αρχαίων σπιτιών που έμειναν για να στηρίξουν την προστασία των νεότερων. Κι όμως σήμερα στον Αστακό πολλοί δυστυχώς δεν γνωρίζουν ούτε την ύπαρξή του.

Η θέα του κόλπου από τα Κάστρα. Αναξιοποίητη η περιοχή, χωρίς οδική πρόσβαση, φιλοξενεί όλο το παρελθόν του τόπου.

Λίγο παραπάνω, στην κορυφή του Προφήτη Ηλία, άνθισε η φλόγα της Επανάστασης. Οι δυνάμεις που ελευθέρωσαν την περιοχή κατέστρωναν εκεί τα σχέδιά τους και οργάνωναν τις δράσεις τους. Ο  Καραϊσκάκης κι ο Τσωρτς πρόσθεσαν κι΄από κάτι στον περίβολό του έτσι ώστε να μιλάμε σήμερα για μοναστήρι-στρατόπεδο. Το μόνο προσβάσιμο σημείο με αυτοκίνητο στις μερες μας.

Τέλος, υπάρχουν και τα πολυβολεία. Όχι πολύ μακριά αλλά με ευδιάκριτα τα σημάδια από τότε και με χαραγμένα ακόμη τα αρχικά των στρατιωτών που τα στελέχωσαν. Όχι πολλά χρόνια μακριά από μας, εντελώς απρόσιτα και αγέρωχα αλλά με πολλές ιστορίες που μπορούμε να ακούσουμε από όσους τα έζησαν για λίγο ακόμη, τα πολυβολεία είναι ο τελευταίος φρουρός-μάρτυρας της ιστορίας αυτού του τόπου. Όποιος επιθυμεί να τα επισκεφτεί, απλά δεν μπορεί να το κάνει: καμία πρόσβαση δεν υπάρχει, ούτε καν για πεζούς.

Γιατί τα γράφω όλα αυτά; Γιατί το δικό μου παράπονο είναι ότι η ιστορία αυτού του τόπου μπορεί να διδαχθεί και μάλιστα με βιωματικό τρόπο αλλά τα μέρη στα οποία γράφτηκε είναι μη επισκέψιμα. Ότι αυτή η ιστορία, αρχαία-μεσαιωνική-νεότερη, βρίσκεται σχεδόν ολόκληρη στο ένα χιλιόμετρο που απέχουν τα πολυβολεία από τον Προφήτη Ηλία και δεν μπορεί κανείς να τα επισκεφτεί. Ότι αυτόν τον τόπο η νεολαία μας μπορεί να τον αγαπήσει περισσότερο και να τον φροντίσει αποτελεσματικότερα όταν τον γνωρίσει καλύτερα.
Σε καιρούς μνημονίου και σκληρής λιτότητας, δε ζητώ ούτε ανασκαφές, ούτε μουσεία, ούτε υποδομές για αρχαιολογικό τουρισμό. Δεν θα τολμούσα να το κάνω όταν το βασικό πρόβλημα πλέον για αρκετές οικογένειες είναι ο βιοπορισμός. Ως εκπαιδευτικός θα προσπαθήσω να διδάξω στα παιδιά μου την ιστορία του τόπου τους όσο το δυνατόν καλύτερα. Αλλά... βρε παιδιά... ούτε έναν δρόμο;

Αρχικά χαραγμένα στους τοίχους πολυβολείου

Υ.Γ.: Την ανάρτηση αυτή την κάνω πολύ αργά -κάλλιο έτσι παρά ποτέ- αλλά η αιτία είναι αυτή: Τον Μάιο του 2011 μας επισκέφτηκε στον Αστακό η Εταιρεία Μελετών Ιερού Αγώνα Στερεάς Ελλάδας, πρόεδρος της οποίας είναι ο συγγραφέας στρατηγός Νικόλαος Κολόμβας. Επρόκειτο για υπέροχους ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους έλκουν την καταγωγή τους από την Αιτωλία και την Ακαρνανία. Αναλαμβάνοντας να τους βοηθήσω με τις κινήσεις τους στην περιοχή αλλά και να εκμεταλλευτώ τη γνώση τους, συμμετείχα στην εξόρμησή τους στον Κάλαμο, όπου επισκεφτήκαμε το μνημείο πεσόντων δίπλα στην πανέμορφη εκκλησία. Εκεί μας υποδέχτηκαν οι γυναίκες του χωριού με τραγούδι και λουλούδια, σε ένα "παπαδιαμάντειο σκηνικό", όπως το χαρακτήρισε κάποιος εκ των εκδρομέων. Στη συνέχεια, οι Αρχές του χωριού μας περιποιήθηκαν σε παραλιακή ταβέρνα. Στον Αστακό, το  μόνο που ήθελαν οι ιστοριοδίφες ήταν να επισκεφτούν το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία για να δουν το χώρο που στρατοπέδευσαν ο Καραϊσκάκης και ο Τσωρτς. Το λεωφορείο δυστυχώς μέχρι εκεί δεν ανεβαίνει. Αρκεστήκαμε στη θέα από μακριά και στην ευγενή καλοσύνη του πατέρα-Αθανασίου που μας φιλοξένησε στο ναό στο Καραϊσκάκη έτσι ώστε να μπορέσουμε να πούμε μερικά λόγια για την Επανάσταση στην περιοχή μας. Παρόλη τη γενική αστοχία, οι επισκέπτες έφυγαν ευχαριστημένοι και μάλιστα ο στρατηγός Κολόμβας δώρισε αρκετά βιβλία στη βιβλιοθήκη του δημοτικού μας σχολείου. Εμένα όμως όλο αυτό μου άφησε πικρή γεύση και πολλά παράπονα.

Ο στρατηγός Κολόμβας καταθέτει στεφάνι στο μνημείο πεσόντων στον Κάλαμο. "Μετά από 185 χρόνια, οι Μεσολογγίτες επιστρέφουν εδώ", μας έλεγαν οι Καλαμιώτες.