Η χαμένη ευκαιρία της Παιδείας

Η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα συνοψίζεται στις έννοιες της επιλογής, του ανταγωνισμού και της παραγωγής έργου. Έχω γράψει πολλές φορές ότι το σχολείο υπάρχει για να παρέχει διεξόδους προς τη λύση των προβλημάτων της κοινωνίας από την οποία τροφοδοτείται. Αυτή ακριβώς η σχέση προσδίδει στην εκπαίδευση έναν διττό αντιφατικό ρόλο: το Σχολείο αφενός μεν καλείται να αναπαράγει μια κοινωνία που -δια μέσου της πολιτικής- του δίνει εντολές, αφετέρου δε προσπαθεί -βάσει των προγραμμάτων σπουδών- να καλλιεργήσει την κριτική και την δημιουργική σκέψη των μαθητών του. Και ενώ η ζυγαριά θα έπρεπε να γέρνει σημαντικά προς το δεύτερο σκέλος, όλη η συστημική διάρθρωση του σχολείου στοχεύει στο πρώτο. Μαθητές μόνοι, αγχωμένοι, στραμμένοι στον ανταγωνισμό σαν άλογα κούρσας, παπαγαλίζουν μόνον ό,τι είναι χρήσιμο για την εξέταση και θεωρούν μονόδρομο το πανεπιστήμιο. Από πίσω τους αγχωμένοι γονείς που επιμένουν να αποδείξουν ότι το παιδί τους είναι μια δική τους καλύτερη εικόνα και ότι έχει τις ικανότητες να πετύχει εκεί που οι ίδιοι απέτυχαν. Δίπλα τους, εκπαιδευτικοί πολλών ταχυτήτων οι οποίοι καλούνται να μορφώσουν τη νεολαία αλλά να συμπληρώνουν ταυτόχρονα και το βιβλίο ύλης, να ζουν με την αγωνία της μετακίνησης κάθε χρόνο, να δουλεύουν σε διδακτήρια-μπουντρούμια και να βλέπουν το μισθό τους -αν και πανεπιστημιακής εκπαίδευσης- αισθητά μειωμένο σε σχέση με άλλους δημόσιους λειτουργούς. Πάνω από όλα αυτά υπάρχει μια Πολιτεία που προσπαθεί να προωθήσει αρμοδιότητες στους Δήμους χωρίς να τους χρηματοδοτεί, με την εκάστοτε ηγεσία της Παιδείας να υποκύπτει σε εκβιασμούς κάθε είδους υπολογίζοντας το πολιτικό κόστος πολύ περισσότερο από τη μόρφωση  της νεολαίας.

Η Κοινωνία της Επίδοσης, βασισμένη στις επιταγές της νεωτερικότητας για βαθύ καπιταλισμό, παράγει πλαστές ανάγκες που για να ικανοποιηθούν πρέπει να λειτουργήσει ένα καλά τροφοδοτούμενο εργασιακό σύστημα βάση του οποίου θα είναι ο απόλυτος έλεγχος του εργατικού δυναμικού. Ως απόρροια όλων αυτών προβάλλει ένας τρόπος ζωής που έχει να κάνει με βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες που αφορούν τη θεοποίηση του χρήματος. Ως το πλέον δυσοίωνο γεγονός αναδεικνύεται η απουσία κοινωνικής αλληλεγγύης εφόσον τέτοιου είδους συστήματα αποσκοπούν στη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των Λίγων ενώ σε περιόδους οικονομικής κρίσης, τα μέτρα που λαμβάνονται είναι εξαιρετικά σκληρά και απάνθρωπα. Επόμενο βήμα είναι φυσικά η ρήξη της κοινωνικής συνοχής: απαραίτητη προϋπόθεση εδώ είναι να υπάρχει κοινωνία με πρακτική έννοια και όχι διάσπαρτες επαγγελματικές ομάδες που όσο τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται από το Κράτος δεν αλληλοσπαράζονται, αλλά στην πρώτη ευκαιρία κηρύσσουν "τζιχάντ" ενάντια στους απίστους.

Ποιός πρέπει λοιπόν να είναι ο προσανατολισμός του Σχολείου για να δειχτούν ευνοϊκοί οι οιωνοί και να αναδιαμορφωθεί η κοινωνία;

Κατά την ταπεινή μου γνώμη πρωταρχικό μέλημά του Σχολείου πρέπει να είναι η μόρφωση όλων των μαθητών ανεξαιρέτως φυλής, θρησκείας και εκπαιδευτικής ανάγκης. Τα συστήματα της Γενικής και της Ειδικής Αγωγής πρέπει να ανασχεδιαστούν και να αναδομηθούν ριζικά σε ένα Ενιαίο Σχολείο με αφετηρία την επιμόρφωση των ίδιων των εκπαιδευτικών και κατάληξη στο πολυπόθητο "άνοιγμα του Σχολείου στην Κοινωνία". Ένα Σχολείο όπου θα μπορούν να φοιτούν όλοι μαζί και κάτω από ίσες ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και κοινωνική αποδοχή μαθητές με αναπηρίες, παιδιά μεταναστών και υποψήφιοι για σχολική αποτυχία. Ένα Σχολείο όπου οι εκπαιδευτικοί θα συνεργάζονται αρμονικά, θα αμείβονται ανάλογα με την αξία τους και θα έχουν αναπτύξει μια κουλτούρα συνεννόησης ανάγουσα το Σχολείο σε Ίδρυμα που θα αξιοποιεί το παραγόμενο εκπαιδευτικό έργο προς το πραγματικό όφελος της κοινωνίας.

Δεύτερον, μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα μιας απαραίτητης μεταβατικής περιόδου, οι αξίες της Αλληλεγγύης και του Αλληλοσεβασμού πρέπει να τεθούν εσπευσμένα στο επίκεντρο. Ηθική -με μια λέξη- είναι αυτό που λείπει από την κοινωνία και η γνωριμία με τον Άλλο θα διώξει μακριά τα φαντάσματα του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, της μισαλλοδοξίας και των συμπλεγματικών συμπεριφορών που εκφράζονται με κάθε είδους βία στην καθημερινότητα. Επιπρόσθετα, η Ισότητα και η Ηθική είναι έννοιες που μπορούν να βελτιώσουν την ανθρώπινη επικοινωνία, να οδηγήσουν σε αναθεώρηση των εργασικών σχέσεων σε πνεύμα ανθρωπισμού και να ανανεώσουν την πολιτική δίνοντάς της τον ηγεμονικό ρόλο που έχασε.

Τρίτον, χρειάζεται ένας νεός σχεδιασμός της πολιτικής έτσι ώστε το πρώτο μέλημα να είναι η Παιδεία: όλοι οι θεσμοί και οι φορείς μπορούν να συνεργαστούν. Από το σχολικό περιβάλλον μέχρι τη γειτονιά και το Δήμο, αφού κάθε παράσταση συμβάλει δυναμικά στην έκφραση συμπεριφοράς και κάθε συμπεριφορά απορρέει από κωδικοποιημένες σχέσεις εννοιών και πραγμάτων. Το τελευταίο σημαίνει ότι πρέπει και οφείλουν να αποκατασταθούν οι διαταραγμένες σχέσεις των εμπλεκόμενων και, για να ξεκινήσει κάτι τέτοιο, η καλή προαίρεση και η προσήλωση στο στόχο πρέπει να αποτελέσουν τις αιχμές του δόρατος.

Για να επιστρέψω, τέλος, στην πεζή ελληνική πραγματικότητα της φωτοτυπίας και του δασκάλου των εννιακοσίων ευρώ, θεωρώ απλά ότι, ασχολούμενοι διαρκώς με τα στοιχειώδη, απεμπολούμε μια σημαντική ευκαιρία να ανοιχτεί ένας νέος διάλογος με σκοπό την αναδιάρθωση της Παιδείας ως συνόλου. Μένοντας μόνο στην Εκπαίδευση, δηλαδή την οργανωμένη από το Κράτος παρεχόμενη παιδεία, το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να γινόμαστε δάσκαλοι-διεκπεραιωτές νομοθετημάτων. Είναι καιρός λοιπόν, τώρα που όλα γύρω δείχνουν να διαλύονται, αφού ρυθμίσουμε τα σημαντικά ζητήματα καθημερινότητας, να ξεκινήσουμε από το μηδέν.