11 Μαΐ 2011

1848, η Άνοιξη των Λαών. Πρώτο μέρος: το Κόκκινο Πείραμα


 
Το πνεύμα της μετά-ναπολεόντειας εποχής στην Ευρώπη εκπορευόταν από τις απολυταρχικές δυνάμεις του κέντρου, οι οποίες δημιούργησαν στη Βιέννη το 1815 μια Ευρωπαϊκή Συμφωνία με σκοπό να καταπνίξουν κάθε επανάσταση κι να εδραιώσουν τη δεσποτική κυριαρχία τους. Το πρώτο βιολί της συμφωνίας αυτής, ο καγκελάριος Μέτερνιχ, είδε τους πάντες –ακόμη και την κοινοβουλευτική Αγγλία- να υπογράφουν τη συνθήκη, ενώ αργότερα πρωτοστάτησε στις επιμέρους διμερείς συμφωνίες που συνήφθησαν αφού στο μεταξύ είχαν επιστρέψει οι Βουρβόνοι στο γαλλικό θρόνο.

Το γεγονός της παλινόρθωσης των Βουρβόνων ανησύχησε πολύ τη γαλλική μεσαία τάξη οποία είχε ευνοηθεί από το 1789 και μετά. Οι ανησυχίες αυτές ενισχύθηκαν όταν το 1824 ανήλθε στο γαλλικό θρόνο ο σκληροπυρηνικός Κάρολος Ι΄: βαθιά συντηρητικός, αύξησε την επιρροή του κλήρου στην παιδεία, επανέφερε τους φιλοβασιλικούς πολιτικούς εξόριστους αξιοποιώντας τους σε κυβερνητικά πόστα, αντιμετώπισε τους αντιφρονούντες δυναμικά και τελικά διέλυσε τη Βουλή, φίμωσε τον Τύπο και τροποποίησε το δικαίωμα ψήφου έτσι ώστε αυτό να ευνοεί τους μεγαλοκτηματίες. Οι Τρεις Ένδοξες Ημέρες που ακολούθησαν (1830) βύθισαν το Παρίσι στο χάος των οδοφραγμάτων, έδιωξαν οριστικά τους Βουρβόνους από το θρόνο και συνετέλεσαν στο να ανέλθει στην εξουσία ο Λουδοβίκος-Φίλιππος, δούκας της Ορλεάνης, πολλά υποσχόμενος και υποστηριζόμενος από τον Λαφαγιέτ.

Ως ηγεμόνας ο Λουί-Φιλίπ δεν επιθυμούσε περιπέτειες για τη Γαλλία. Χωρίς να έχει να ζηλέψει από τους προκατόχους του σε αριστοκρατικές συνήθειες, ήταν προσιτός, αρεστός στο λαό (τόσο που έλαβε ως παρατσούκλι το «roi-citοyen», δηλ «βασιλιάς-πολίτης») και αγαπημένος των αστών, των βιομηχάνων και των τραπεζιτών. Η στήριξη των τελευταίων υπαγόρευσε ουσιαστικά και τη βασιλική πολιτική: μεταρρυθμιστική ατολμία και απροκάλυπτη εύνοια των αστών, κινήσεις που προκάλεσαν βαθμιαία το ξέσπασμα των λαϊκών στρωμάτων στο Παρίσι και στη Λυών, εξεγέρσεις που κατεστάλησαν βίαια από τη μοναρχία (1834). Ο «βασιλιάς-πολίτης» θα σκληρύνει τη στάση του κι άλλο: θα αποπέμψει τον φιλελεύθερο πρωθυπουργό Θίερσο (τον αντικαθιστά ο Γκιζό) ενώ οι σχέσεις μοναρχίας-φιλελεύθερης μερίδας των αστών ψυχράνθηκαν με την έκδοση του νόμου «περί Περιστολής της Ελευθεροτυπίας». Ολόκληρη η Γαλλία έμοιαζε πλέον με καζάνι που βράζει, δεδομένης και της ένδειας που επέφερε η αγροτική κρίση και η βιομηχανική οπισθοδρόμηση. Είχε μπει για τα καλά το 1848.

Και πάλι όμως ο Λουί-Φιλίπ μπορούσε να αποτρέψει την πτώση του. Αρκεί να είχε επιτρέψει τη μικρή αντιπολιτευτική διαδήλωση έξω από το ανάκτορο και ίσως τίποτα από όσα επακολούθησαν δεν θα είχε γίνει. Αντιθέτως, ο βασιλιάς την απαγόρευσε, η δυσαρέσκεια διογκώθηκε και η μικρή διαδήλωση μετετράπη σε τεράστια συγκέντρωση: φοβισμένος ο μονάρχης απέπεμψε τον Γκιζό και κάπου εκεί τελείωσε και η «επανάσταση» για τους αστούς: όλοι ήταν ευχαριστημένοι –πλην του λαού. Αυτός παρέμεινε στα οδοφράγματα και κατάφερε να κάνει τον ίδιο το Λουί-Φιλίπ να παραιτηθεί. Κάπως έτσι ξεκίνησε το γαλλικό Πείραμα της Δημοκρατίας.

Η προσωρινή κυβέρνηση που συγκροτήθηκε είχε ετερόκλητη σύσταση: οι Ρεπουμπλικάνοι ήθελαν μια δημοκρατία δίχως βασιλιά (Republique). Οι Δημοκράτες ζητούσαν μεταρρύθμιση στους θεσμούς και τη λειτουργία τους. Οι Σοσιαλιστές, λίγοι σε δύναμη αλλά πολύ μαχητικοί, διεκδικούσαν κοινωνική μεταρρύθμιση και γρήγορα απέκτησαν φανατικούς αντιπάλους. Επικεφαλής των σοσιαλιστών ήταν ο Λουί Μπλαν και των αντισοσιαλιστών ο ποιητής Λαμαρτέν. Με κόντρες ή χωρίς, η κυβέρνηση προχώρησε σε μεγάλες αλλαγές: καθολική ψηφοφορία, μείωση ωρών εργασίας και φροντίδα ανέργων. Ο Λαμαρτίνος κατάφερε να καθιερώσει την τρικολόρ ως εθνική σημαία (αντί της κόκκινης) ενώ οι Φιλομοναρχικοί είχαν ανασυγκροτηθεί για να υποσκάψουν το (σοσιαλιστικό) έδαφος.

Το αντισοσιαλιστικό μπλοκ θα επιφέρει τελικά κίνηση ματ. Πριν καλά-καλά το πάρουν χαμπάρι οι σοσιαλιστές, προκηρυχτήκαν εκλογές. Ο λαός στην επαρχία δεν πρόλαβε να ενημερωθεί για την κατάσταση από τον Μπλαν και τους συνεργάτες του με αποτέλεσμα οι φιλομοναρχικοί και οι αντισοσιαλιστές να διάγουν συντριπτική νίκη, αφήνοντας τον Μπλαν εκτός Βουλής και Κυβέρνησης. Το «Κόκκινο Πείραμα» είχε λάβει άδοξο τέλος. Όταν ο λαός κατάλαβε τι είχε γίνει ήταν ήδη αργά: τα φιλολαϊκά μέτρα είχαν καταργηθεί, το καθεστώς της μοναρχίας μεταμφιέστηκε σε προεδρία και ο Λουδοβίκος-Ναπολέων, ένας Βοναπάρτης (μετέπειτα Ναπολέων Γ΄), είχε ορκιστεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ο εκλογικός νόμος μεταρρυθμίστηκε έτσι ώστε να αποφεύγεται η συμμετοχή των εργατών και των πολιτικών καταδίκων. Το Παρίσι κάηκε για τρεις μέρες και οι νεκροί ανήλθαν σε 50.000, χωρίς όμως να αλλάξει κάτι.

Στο γαλλικό 1848, οι αστοί κινούσαν τα νήματα σχεδόν όποτε ήθελαν. Κατάφεραν να αλλάξουν το βασιλιά και να λάβει προνόμια ο λαός αλλά όταν φοβήθηκαν τα λαϊκά στρώματα κατάφεραν να τα αποκλείσουν από την εξουσία. Ο λαός όμως, που μέχρι τότε παρέμενε απλός θεατής των πολιτικών εξελίξεων, είχε ήδη δείξει τα δόντια του. Η εκμετάλλευση του ονόματος του λαού βεβαίως εφεξής θα είναι καθολικό: όλα τα καθεστώτα έκτοτε πολιτεύονται "στο όνομα του λαού", όπως παλαιότερα οι μονάρχες κυβερνούσαν «ελέω θεού». (Μελλοντικά, η Ευρώπη θα δει την Ελλάδα να είναι το πρώτο κράτος που εισάγει την καθολική ψηφοφορία, παρόλο που ο Τρικούπης προσπαθούσε να προωθήσει την ψήφο με βάση τη μόρφωση -τότε μορφώνονταν μόνο οι πλούσιοι). Το γαλλικό 1848 μεταδόθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη. Και εκεί οι αιτίες ήταν οικονομικές (αυξήσεις τιμών και κερδοσκοπία) αλλά και βαθιά πολιτικές (άνοδος φιλελευθερισμού) όσο και εθνικές (άνοδος εθνικισμών). Η Γαλλία έδωσε το έναυσμα. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία του 1815, που τόσο είχε κλονιστεί με την επανάσταση των Ελλήνων το 1821- ήταν πλέον παρελθόν.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου