Ιστορία και σχολείο - Συγκρίνω, διαβάζω, δημιουργώ

Παρακολουθώντας για ένα απόγευμα τις διεθνείς εξελίξεις στα δελτία ειδήσεων και έχοντας τη δυνατότητα σύγκρισης των ανταποκρίσεων, κάθε ένας από εμάς εύκολα συνειδητοποιεί ότι οι ειδήσεις κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται για τη χειραγώγηση των μαζών. Αν σκεφτούμε ότι τα ρεπορτάζ αυτά θα είναι το υλικό με το οποίο ο ιστορικός του μέλλοντος θα γράψει την ιστορία του παρόντος, εύκολα καταλαβαίνουμε ότι η αλήθεια ίσως δεν θα παρουσιαστεί ποτέ αυτούσια. Και ίσως οι δάσκαλοι του μέλλοντος να διδάξουν μια «άλλη» Ιστορία μέσα από τα σχολικά τους εγχειρίδια. Μπροστά σε αυτή την προοπτική, τι θα ήταν πιο επίκαιρο και πιο αποτελεσματικό από μια «αλλαγή πλεύσης» στη διδασκαλία της Ιστορίας, προκειμένου να έρθει ο μαθητής σε επαφή με το γεγονός με πιο άμεσο τρόπο; Τι θα αποδεικνυόταν πιο ωφέλιμο για την κριτική σκέψη από την επαφή με τις πηγές της Ιστορίας; Παρακάτω παρατίθενται τρία παραδείγματα διδακτικών προσεγγίσεων (αντιπαραβολή πηγών, ιστορία μέσα από τη λογοτεχνία, ιστορία μέσα από κείμενο που προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε τάξης) για τη διδακτική της ιστορίας, τα οποία έχουν σκοπό να αποτελέσουν την έναρξη ενός μικρού διαλόγου σχετικά με το πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός κάθε βαθμίδας να εμπλουτίσει το «οπλοστάσιό» του. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήσαμε το παράδειγμα της βυζαντινής ιστορίας.

Ø  Οι πηγές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος για τη βυζαντινή ιστορία είναι αρκετές. Για την περίοδο από το 1081 ως το 1453, τους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, υπάρχει η «Χρονογραφία» του Μιχαήλ Ψελλού, η «Αλεξιάδα», της Άννας Κομνηνής και τα κείμενα των τεσσάρων της Αλώσεως (Δούκα, Φραντζή, Κριτόβουλου και Χαλκοκονδύλη). Τα κείμενα αυτά μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε με τη αντιπαραβολή ενός εγχειριδίου βυζαντινής ιστορίας, το οποίο θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τυχόν παγίδες των πηγών, όπως χρονολογικά λάθη, ελλιπή ενημέρωση και αξιολογικές κρίσεις του συγγραφέα. Η διαδικασία της παραβολής των πηγών οπωσδήποτε δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει στα πλαίσια της καθημερινής προετοιμασίας ενός εκπαιδευτικού για την διδασκαλία της επόμενης ημέρας. Άλλωστε, ούτε και οι πηγές είναι τόσες πολλές, ούτε τέτοιου είδους που να μας το επιτρέπουν. Μπορούμε όμως να ετοιμάσουμε ενότητες πολύ καιρό πριν και να τις χρησιμοποιήσουμε την κατάλληλη ώρα. Για παράδειγμα, μπορούμε να ετοιμάσουμε μια μικρή ενότητα δυο-τριών σελίδων για την περίοδο του Ιουστινιανού χρησιμοποιώντας την «Απόκρυφη Ιστορία» του Προκοπίου, ή μια αντιπαραβολή των τεσσάρων της Αλώσεως για τις τελευταίες ενότητες του βιβλίου. Οι ενότητες που δημιουργούνται προσαρμόζονται ανάλογα με τις συνθήκες κάθε τάξης και μπορούν να λειτουργήσουν τόσο ως σώμα κειμένου για την ενότητα, όσο και ως συνοδευτικό μάθημα του σχολικού εγχειριδίου.

Ø  Παρόμοια με τα παραπάνω μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα λογοτεχνικό κείμενο. Και σε αυτή την περίπτωση έχουμε τη δυνατότητα να «κατασκευάσουμε» την ενότητα μόνοι μας, καθώς δεν είναι και λίγα τα λογοτεχνικά έργα που θα βρούμε σε μια τυχαία αναζήτηση σε μια βιβλιοθήκη. Το κείμενο μπορεί να παρατεθεί αυτούσιο ή αποσπασματικά, ανάλογα με το σκοπό που έχουμε θέσει στη διδασκαλία μας. Εναλλακτικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και κείμενα του Ανθολογίου που σχετίζονται με την ενότητά μας, τροποποιώντας τις ερωτήσεις και θέτοντας τους κατάλληλους προβληματισμούς. Όπως και η παραπάνω, έτσι και αυτή  η διδακτική προσέγγιση, μπορεί να προετοιμαστεί νωρίτερα και να χρησιμοποιηθεί την κατάλληλη στιγμή.

Ø  Μια τρίτη διδακτική προσέγγιση είναι η δημιουργία μιας ενότητας στα πρότυπα της δομής του σχολικού βιβλίου. Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι να διδάξουμε το αντικείμενο πάνω σε ένα πληρέστερο κείμενο, το οποίο θα χρησιμοποιεί τις πηγές και θα είναι δομημένο πάνω στις ανάγκες τόσο του μαθήματος, όσο και των μαθητών. Τα συνοδευτικά κείμενα και οι ασκήσεις μπορούν να προέρχονται κατά βάση από λογοτεχνικές πηγές ή από κείμενα που έχουμε υπόψη ότι μπορούν να παρουσιάσουν μια αναβίωση ή μια απλή σύνδεση με το παρόν. Το πλεονέκτημα της προσέγγισης αυτής είναι η ελεγχόμενη προσιτότητα του κειμένου στους μαθητές (είτε με τη χρήση απλής γλώσσας, είτε με τη χρήση ορολογίας), ανάλογα με το επίπεδο της τάξης ή τη δυσκολία της ενότητας.

            Γνωρίζοντας τις αντικειμενικές δυσκολίες που κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να συναντήσει όταν αποφασίσει να κάνει χρήση μιας από τις παραπάνω ή συνδυασμό αυτών των προσεγγίσεων, θα πρέπει να αναλογιστούμε το εξής: τι είναι αυτό που κάνει το μάθημα της Ιστορίας αρκετές φορές δυσνόητο στους μαθητές; Οι παραλείψεις των σχολικών εγχειριδίων, η αδυναμία των εκπαιδευτικών να ανταποκριθούν στο γνωστικό αντικείμενο, ο συνεχής «βομβαρδισμός» με ονόματα και ημερομηνίες, ή ο συνδυασμός των παραπάνω; Ό, τι και να συμβαίνει, ας συνειδητοποιήσουμε ότι, αντί να φέρουμε τους μαθητές κοντά στην Ιστορία, μπορούμε να φέρουμε την Ιστορία κοντά στους μαθητές.